Ook verenigingsvoorzitter Bert Krapels liet zijn licht schijnen op onze oproep naar therapiemogelijkheden in tijden van coronabeperkingen. Hij doet een eerste aanzet voor het opstellen van richtlijnen voor het online inzetten van symbooldrama, en roept iedereen op te reageren. Hij hoopt dat we zo gezamenlijk misschien wel een betekenisvolle aanvulling op ons therapierepertoire kunnen ontwikkelen, die ook na de quarantaineperiode te gebruiken is.
Inleiding
Ineens worden we geconfronteerd met een hele andere wijze waarop behandeling van cliënten moet plaats vinden: online. Wat betekent dat voor symbooldrama? Is symbooldrama online wel mogelijk?
Ik heb geprobeerd een eerste aanzet op te stellen voor richtlijnen in deze situatie, zeg maar Symbooldrama online 1.0. Door onze ervaringen en inzichten te delen ontstaat er misschien wel een 2.0- of een 3.0-versie.
Vooraf
Allereerst: ook zonder corona is symbooldrama niet voor elke persoon en voor elke therapievraag een geschikt middel om problemen aan te pakken. In de online behandelruimte geldt dat uiteraard ook. Maar wel is er online nóg meer maatwerk nodig vergeleken met de therapiekamer. Want het maakt wel degelijk uit of je een cliënt (bij wijze van spreken) een zakdoek kan aanreiken of niet. Ook al doe je dat misschien nooit, het idee dat een cliënt aanraakbaar is maakt veel uit in je gevoel holding te kunnen bieden. Daarnaast kun je als therapeut veel minder lichaamssignalen oppikken: je hebt immers geen totaalbeeld van je cliënt of het schermbeeld is te vaag. Ook kan het voor de therapeut vermoeiender zijn, omdat je zonder de volledige sensorische informatie in een sessie onbewust toch een volledige resonantie probeert te krijgen (gedachte uit nieuwsbrief Transference-Focused Pschychotherapie). Zelf kun je als symbooldramatherapeut natuurlijk ook minder signalen uitzenden.
Dit wetende is het van belang voorzichtig te starten met symbooldrama online. Begin met cliënten die vertrouwd zijn met symbooldrama en met jou als therapeut. Stel voor om de eerste keer als een experiment te beschouwen en na afloop te bespreken of dit voor jullie beiden werkt.
Symbooldrama online geeft wellicht een andere spanning dan symbooldrama in de therapiekamer. Behalve het vooraf te bespreken kun je dit verder reguleren door de ontspanningsfase vooraf minder diep te maken en de duur ervan te bekorten. De regressie blijft daardoor hanteerbaar.
Als je het gevoel hebt dat dit lukt, geeft dat vertrouwen om verder te werken met cliënten die niet bekend zijn met symbooldrama, waarbij eerst voor veilige thema’s wordt gekozen.
Voor je van start gaat
Basisvoorwaarden: Check voor je begint een aantal voorwaarden. Zorg voor een heldere omgeving met goed licht en een rustige achtergrond. Controleer de stabiliteit van je internetverbinding, de kwaliteit van je camera (een losse camera is vaak beter!) en gebruik, waar dat de kwaliteit verbetert, een microfoon en oortjesset of koptelefoon.
Spreek voor de afspraak met je cliënt af dat hij (of zij) hetzelfde doet.
De eerste keer zal het altijd wat stress geven om een online verbinding op orde te krijgen. Dat is normaal. Bespreek dat samen en trek er lessen uit, zodat het de volgende keren soepeler gaat. Neem ook van tevoren de andere afspraken door. Als het de bedoeling is dat de cliënt bijvoorbeeld na afloop van een dagdroom gaat tekenen, laat hem er dan voor zorgen dat er papier en tekenmateriaal klaarligt. Help hem hierbij door bijvoorbeeld voorafgaand aan de sessie en een herinneringsmail te sturen.
Ontspanning en rust: Besteed, als de verbinding eenmaal gemaakt is, vervolgens aandacht aan de wijze waarop de cliënt ontspannen kan zitten. Neem de tijd om een situatie te scheppen die voor de cliënt voldoende rust geeft, help hem daarbij door een aantal concrete vragen te stellen, zoals:
- Zit je op een rustige plek zonder afleiding van bijvoorbeeld (spelende) kinderen?
- Is de stoel waarop je zit comfortabel genoeg?
- Ben je de afgesproken tijd volledig beschikbaar (word je bijvoorbeeld niet gestoord door afgifte van pakketjes of een wasmachine die klaar is?).
Indeling beeldscherm: Breng verder rust aan door de cliënt voor te stellen zijn eigen beeld op het scherm op ‘klein’ te zetten. In veel programma’s heb je de keuze om de schermen van alle deelnemers even groot te laten zijn. Je bent je daardoor voortdurend bewust van je eigen beeltenis: van hoe je haar zit, hoe moe je eruit ziet of van wat je aan hebt. Dat leidt af en geeft vaak ook nog een gevoel van gêne. Adviseer je cliënt dus om de therapeut op ‘groot’ te zetten. Voordeel is dat je daardoor zelf helder in beeld bent bij je cliënt.
Beleving van nabijheid: De beleving van nabijheid kan in het online beeld anders zijn dan in de kamer. Ga bij de cliënt na welke afstand in het beeld het beste aanvoelt. Wil de cliënt alleen het hoofd van de therapeut zien? Of moet de therapeut zover weg zitten dat deze in zijn geheel te zien is? De voorkeur heeft die afstand waarbij afstand en nabijheid kan worden gereguleerd door te buigen en naar achter te gaan zitten.
Zitplek: Je kunt, zowel als therapeut als cliënt, ervoor kiezen om achter een bureau of tafel te zitten, met alleen hoofd en schouders in beeld. Voor de symbooldrama-oefening is dat misschien te formeel. Je kan dan verhuizen naar een gemakkelijke stoel en daarna weer terugkeren naar je oorspronkelijke plek. Dit is maatwerk; het is een kwestie van ervaren (zoals dat hoort bij symbooldrama) wat voor jou en voor elke cliënt afzonderlijk het beste werkt.
Oogcontact maken: De cliënt kan net zoals in de praktijkruimte ervoor kiezen de ogen tijdens de dagdroom al dan niet te sluiten. Kijk als therapeut tijdens de dagdroom niet in de camera, maar ga meer schuin zitten om een direct gesprek te voorkomen. Door als behandelaar na de droom weer in de camera te kijken wordt dan ook direct een verschil in contact maken duidelijk.
Pas de duur van ontspanning bewust aan aan die mate waarin je tijdens de droom meer de diepte in zou willen gaan, maar begin rustig.
Tijdens de sessie
De voorwaarden zijn vervuld, de verwachtingen over en weer zijn doorgesproken: je kunt beginnen. Maar ook tijdens de eerste dagdromen online is het van belang aandacht te besteden aan een aantal zaken. Zorg voor het maken van veilige interventies zoals:
- Een cliëntgerichte basishouding (empathie, ingaan op de ervaringen, ik-versterkend reageren, weerstanden accepteren, ruimte geven aan de dromer). Stimuleren van het eigen autonome gedrag, meebeleven maar de droom bij de cliënt laten, aandacht voor de beleving van de droom en daarbij ook letten op subtiele fysieke reacties (wat online veel lastiger is).
- Proefhandelen, voeden en verzoenen.
- Veiligheid bieden waar in beeld nodig.
- Waar nodig zinvol vertragen.
Dit is in feite niet anders dan bij sessies in de therapiekamer. Maar er kunnen zich ook nieuwe situaties voordoen. Zo kan het, ondanks alle voorzorgsmaatregelen, gebeuren dat de verbinding een of meerdere keren wegvalt. Het wifi-signaal of een vast verbinding kan (tijdelijk) instabiel zijn, bij jou of bij je cliënt. Als dat gebeurt, noteer dan welk stukje je mist en kom daar in de nabespreking op terug. Tenzij de storing zo groot is dat je de cliënt niet meer kunt volgen: in dat geval is het beter een pauze te maken en vervolgens te kijken bij welk beeld de cliënt de droom weer kan oppakken.
Afronding van de sessie
Bij een online sessie kun je ervoor kiezen om de cliënt later thuis te laten tekenen en de tekening daarna als foto of scan naar je op te sturen (via een beveiligd mailprogramma als Zivver of als beveiligd Word-document).
Als je er liever voor kiest om direct na afloop te tekenen is het handig wat meer uit te zoomen en wat meer te laten verwoorden.
Bij kinderen, waar het proces van dromen vaak doorloopt in het tekenen, ligt het voor de hand om direct na het dromen te tekenen. Ook hier gaat het om maatwerk en kan het bij elke cliënt weer anders zijn.
Tenslotte is het van belang na te bespreken in hoeverre deze online therapie invloed heeft op dagdroomproces en welke omstandigheden het dromen zouden kunnen verbeteren.
Geïnspireerd of aan het denken gezet? Bert Krapels is benieuwd naar jullie reacties. Stuur eigen ervaringen en reacties naar info@symbooldrama.nl. Wordt vervolgd.