Tussen mijn stapels van uitgescheurde artikelen trof ik een bijdrage uit 2003 (Imagination 3) van Hannelore Eibach (docente AGKB ) uit 20033. Dit artikel gaat over de behandeling van mensen die kanker hebben met inzet van Symbooldrama. Hoewel 20 jaar oud, is het zeker de moeite waard bij deze bijdrage stil te staan.
De rol van verbeelding bij psychotherapie met lichamelijk ernstig zieke mensen1.
Inleiding
Hoe kan Symbooldrama worden ingezet bij de behandeling van mensen die met kanker te maken krijgen? Dit artikel nodigt uit om bij de gevolgen van deze ingrijpende ziekte stil te staan en om inspiratie te zoeken voor een passende benadering. Er komen verschillende onderwerpen aan de orde:
- De noodzaak van psychologische behandeling.
- Het gebruik van dagdroombeelden.
- De plaats van angst en de inspiratie uit de natuur.
In de volgende aflevering van “Uit de boekenkast” is aandacht voor:
- Gebruik van ondersteunende beelden.
- Lichaamsbeleving,
- Omgaan met eindigheid en dood.
De noodzaak van geïntegreerde medische en psychologische zorg.
Het is een logische gedachte dat psychologische zorg deel zou moeten uitmaken van oncologische (na)zorg. De overlevingskans bij kanker is toegenomen. Daardoor is de groep mensen die bewuster in de eindfase van hun leven verkeren gegroeid. Een tweede aanleiding voor psychologische zorg zijn de bijwerkingen van medicatie. Dat kan voor de patiënt een zware last zijn. De trauma’s die daardoor ontstaan maken het nog moeilijker met de ziekte om te gaan.
Deze ontwikkelingen (meer confrontatie met eindigheid van het leven, trauma’s door behandeling) onderstrepen het belang om een aangepaste psychotherapeutische methodiek te ontwikkelen en zorg te dragen voor een goede samenwerking tussen GGZ en medische zorg. Symbooldrama kan hierin zeker een rol vervullen. De kracht van de verbeeldingsprocessen is van groot belang bij psycho-oncologische ondersteuning. Het onderwerp sterven, traumatische ervaringen en angstgevoelens zijn juist in de verbeelding beter te vangen dan in woorden.
Gevoelens delen van een stille dagdroom
In Braunschweig werd vanuit bovenstaande overwegingen een groepsbehandeling ontwikkeld voor kankerpatiënten. Daarin speelt Symbooldrama en belangrijke rol.
Na een stille dagdroom werd door de deelnemers het beeld getekend. Deze tekening werd in de groep besproken. De groep had daarbij een ondersteunende houding en droeg zorg voor het creëren van een veilige omgeving. In die sfeer kon ieder aan de hand van de tekening zoeken naar meer zicht op de eigen beleving van de ziekte.
De tekeningen laten zien dat de diagnose kanker een diepe levenscrises veroorzaakt, die mensen wegrukt uit hun vertrouwde bestaan. Niets is meer wat het was. Wat vaak overblijft is een vernietigd lichaamsbeeld en een beschadigd zelfbeeld gepaard met angst en onzekerheid. Daarbij is het moeilijk om over die gevoelens te communiceren. Het moeilijk kunnen bespreken van de gevoelens is voor de patiënt aanleiding zich eerder aan de omgeving aan te passen om erbij te blijven horen.
Versteende angst
Angst komt in veel beelden naar voren. Ze komt terug in de zoektocht naar hulpbronnen (ook religieus) en de aandacht voor het beschadigde lichaam. Daarnaast is er ook de angst voor herhaling. Omdat angsten de vrijheid in het leven beperken, is het belangrijk om hiervoor aandacht te hebben. Zo ontstond het idee om een specifiek motief te zoeken met betrekking tot angsten.
In een project werden de deelnemers uitgenodigd in een droom de angst in een “angststeen” weer te geven. Hen werd gevraagd om deze steen een gezicht te geven en daarna op een veilige afstand te zetten. De steen moest wel dichtbij genoeg staan om erover te praten. De angsten die naar voren kwamen waren divers:
- Angst die zich in je lichaam nestelt.
- Angst die je wilt verstoppen om het maar niet meer tegen te komen.
- Angst als wreed dier dat je voortdurend in de gaten moet houden,
- Angst die in de kast wilt opsluiten.
- Een pad geplaveid met angststenen waardoor je niet bij je favoriete boom kunt komen.
- Angst als een roofzuchtige krokodil die je belet te genieten van je vredelievende tuin.
Symbooldrama hielp om deze angsten door te werken. Door stil te staan bij het gevoel van angst werd de deze kleiner of beter beheersbaar. Daarmee verloor de angst aan dreiging. In termen van Gendlin (focussen) kan gesproken worden van ruimte maken door de angst in een steen buiten jezelf te plaatsen. We zouden nu ook signaleren dat de “windows of tolerance “wordt vergroot.
Veilige rituelen in steen
Rituelen kunnen behulpzaam zijn bij het overwinnen van angst. Zij hebben in overgangssituaties altijd die functie gehad. Rituelen bieden structuur, veiligheid en troost. In dat kader werd de patiënt gevraagd zich een steen voor te stellen die je kon aanraken en waarmee en waarover je kon communiceren. Deze steen (getekend of echt) werd in de groep worden doorgegeven. Steeds kon een groepslid daar een boodschap aan toevoegen.
Steun uit de natuur
Beelden van een zich herstellende natuur, kunnen een ingang geven om over kanker te kunnen dromen. Tijdens of na een zwaar medicatietraject is het moeilijker met beelden toegang te krijgen tot het eigen lichaam en tot je eigen en zelf genezend vermogen. Observaties uit de natuur laten zien hoe zieke bomen noodscheuten maken of/ en meer zaden produceren in hun strijd tegen schadelijke milieu stoffen. Foto’s2 hiervan kunnen de verbeelding weer op gang brengen. De natuur kan een hint geven hoe tegen het gevoel van totale vernietiging in te gaan en inspireren tot een meer open houding.
1Hannelore Eibach heeft een lezing over dit onderwerp tot artikel omgewerkt.
2Krebs, L. Dreifuss-Kattan
3Uit Imagination in der Psychotherapie mit Körperlich Scher Kranken Menschen van Hannelore Eibach (Tijdschrift Imagination 3/2003)