Uit de Boekenkast van Bert – Symbooldrama en kinderen

Mijn gedachtengoed als psycholoog/psychotherapeut is gevormd door de opleiding en ervaring als ontwikkelingspsycholoog en kindertherapeut. Er is over Symbooldrama met kinderen vooral veel casuïstiek rondom bepaalde thema’s gepubliceerd. Maar praktische handvatten voor de praktijk kom ik in mijn boekenkast minder tegen. Er is één boek: Katathymes Bilderleben mit Kindern und Jugendlichen (1e druk 1977,4e druk 1996). Welke handvatten vind ik daar in terug?

Algemeen

Katathymes Bilderleben mit Kindern und Jugendlichen is door verschillende auteurs geschreven. Zij behandelen de basisprincipes en het effect van Symbooldrama. Een klein gedeelte beschrijft verder over de ontwikkeling van deze vorm van psychotherapie. Met name de bijdragen van Edda Klessmann en Günther Horn geven veel informatieve handvatten voor kindertherapeuten. Hun artikelen zijn wel moeizaam toegankelijk. Dat komt niet alleen door de Duitse taal maar ook door de psychoanalytisch gekleurde beschouwingen.

Specifieke elementen bij Symbooldrama met kinderen

Edda Klessmann merkt op dat Symbooldrama zich gemakkelijk laat combineren met andere vormen van behandeling bij kinderen. Tijdens het congres op 14 november 2023 gaven Ellen Lommers en Arjenne Vossepoel daar een mooi voorbeeld van. Zij lieten in een meeslepende voordracht zien hoe spel en dagdromen in de spelkamer gelijk met elkaar kunnen oplopen.
Klessman ervaart dat kinderen vaak gevoeliger zijn voor suggesties dan volwassenen cliënten. Kinderen kunnen zich gemakkelijker overgeven aan een voorgesteld dagdroom motief. Juist daarom is een goede band tussen therapeut en kind essentieel. Bovendien dient de therapeut een idee te hebben welke emoties/angsten door aangereikte thema’s gemobiliseerd kunnen worden.
In de behandeling kan een kind vaker van onderwerp en spelvorm veranderen. Van de therapeut wordt bij Symbooldrama met kinderen meer geduld en flexibiliteit gevraagd dan bij volwassen cliënten.
Met bovengenoemde aandachtspunten kan Symbooldrama kinderen helpen hun angsten sneller aan te kunnen.

Mogelijkheden met Symbooldrama

Leuner beschreef Symbooldrama met kinderen als dé aanvulling op het gat dat bestaat tussen speltherapie en therapeutische gesprekken. Het voordeel van Symbooldrama is dat een kind op symbolisch niveau conflicten en problemen kan aanpakken zonder cognitief een confrontatie aan te moeten gaan.
Horn wijst er op dat kinderen zich in hun fantasie kunnen beschermen door zich sterker te maken om confrontaties beter aan te kunnen gaan. Symbooldrama biedt kinderen bovendien de mogelijkheid om zich creatief te uiten. Het tekenen, schilderen of boetseren naar aanleiding van de droom, kan goed aansluiten bij de speltherapie. Anderzijds is de stap van fantasiespel naar dromen soms klein.
Zowel Klessmann als Horn geven aan dat Symbooldrama zich goed leent om ouders en kinderen samen te behandelen. Hier kom ik in een ander bijdrage nog op terug. De uitgebreide beschrijving van indicatiestelling beschrijf ik hier niet, omdat het voor dit artikel te uitgebreid wordt beschreven.

De praktijk

Horn stelt voor dat de therapeut bij het dagdromen parallel aan het kind gaat zitten alsof ze samen naar een scherm kijken. Mijn voorkeur gaat naar opstelling van zo’n 45 graden, zodat ook de mimiek van de cliënt nog te zien is.
Een vergelijking tussen Symbooldrama en een beetje dromerig zijn voor het slapen kan helpend zijn om uit te leggen wat Symbooldrama inhoudt.
Onderzoek (1976) toonde aan dat 90 procent van de kinderen tien minuten kan dagdromen en het dromen als mooi en niet moeilijk ervaart.
Bij een langere dagdroom gaan therapeuten variabelen een belangrijkere rol voor het resultaat spelen. Kinderen reageren zeer gevoelig op de innerlijke houding van de therapeut. Een warme en accepterend houding en een continuïteit in het geven van zorg resulteert in positieve uitkomsten. De houding is volgens Horn belangrijk omdat kinderen bij een dergelijke creatieve interactie minder gewend zijn een positief respons te krijgen. Tijdens de droom moet de therapeut bij een kind meer steunend en structurerend optreden dan bij een volwassen cliënt.

Opbouw van thema’s

Horn stelt de volgende opbouw van thema’s voor:
1 Wei: Dit motief is voor iedere sessie bruikbaar als uitgangspunt.
2 Berg beklimmen om het landschap vanaf de top te bewonderen.
3 Het volgen van een beek stroom opwaarts of afwaarts.
4 Een huis dat wordt binnen gegaan om het van boven tot onder te verkennen.
5 Ontmoeting met bekende: realistisch of gesymboliseerd in dieren. Dit motief kan een beeld geven van de relaties in het gezin.
6 Een observatie vanuit een wei van een bosrand. Hier kunnen figuren uit het bos verschijnen.
7 Een boot aan de rand van een vijver of een meer. Het kind kan op de boot gaan en zich laten varen of zelf het roer vasthouden.
8 Een grot die in eerste instantie van buitenaf wordt bekeken. Het is mogelijk de grot te betreden waarbij figuren kunnen verschijnen.
Bij het thema bosrand en grot is zoals eerder beschreven van belang dat de therapeut goed inschat hoe veilig dit voor het kind is. Persoonlijk laat ik een kind of volwassen nooit zomaar het bos of een grot in lopen als de sfeer onveilig aanvoelt.

Misschien nodigt deze bespreking uit om eigen ervaringen, gedachten en vragen te komen. Je reacties zijn van harte welkom.